Sint Antoniuskapel

bouwjaar: 1491
locatie: Hinthamerstraat 217

De Sint Antoniuskapel in gebruik als pakhuis door de firma Weduwe P.J. Moonen met als firmanten L. en F. Meuwese. Links het huis 'De Halve Maan' (in de spinnekop een halve maan met drie sterren), waarin de groothandel in koloniale waren gevestigd. Rechts van de kapel de stoomkoffiebranderij. De kapel daterend van 1494 werd vanaf 1911 door de firma Moonen als pakhuis gebruikt. Voordien deed zij reeds lang geen dienst meer als kapel. In 1910 is de gevel door de gemeente hersteld en versierd met vier beelden vervaardigd door Hendrik van der Geld. Bij de bouw van het bejaardenhuis Sint Antoniegaarde in 1955 is de gevel opnieuw gerestaureerd; een nieuwe kapel voor het bejaardenhuis werd erachter gebouwd.
Bron: 's-Hertogenbosch in oude ansichten deel 2 (1975)
~~~
Dateert uit 1491 en moet gebouwd zijn door de Broederschap van St. Anthonius, die bijzonder vereerd werd ter bestrijding van het "Heylig of St. Athonius vuer" (een broodvergiftiging); een gevreesde ziekte die duizenden slachtoffers eiste. Toegetakeld door de beeldenstorm in 1566 werd de kapel in 1609 hersteld, maar raakte na 1629 weer in verval. Het open houten torentje dateert uit 1751, de klok die er hangt is ouder: hij is in 1574 gegoten door Adriaan Steylaert uit Mechelen. In 1913 werd de laat-gotische gevel weer in oude toestand hersteld en versierd met de beelden van de H. Maagd, St. Anthonius Abt (patroon van de kapel), St. Genoveva en St. Maria Magdalena. Achter de gevel bevindt zich nu de kapel van het bejaardentehuis St. Anthoniegaarde.
Bron: 's-Hertogenbosch Monumentenstad ()
~~~
Het torentje dateert uit de achttiende eeuw.
Van deze kapel die in 1491 werd gebouwd door bouwmeesters van de St. Jan en die in de zeventiende eeuw in verval raakte en gedeeltelijk instortte, bleef alleen de gevel over. Deze werd in 1913 gerestaureerd en versierd met de beeltenissen van Maria, Antonius, Genoveva en maria Magdalena, die het werk zijn van de kunstenaar Hendrik van der Geld. In het open houten torentje uit 1751 hangt een klok, die in 1574 door Adriaan Steylaert uit Mechelen werd gegoten.
Bron: Kijk op Den Bosch (1981) 43
Achter de voorgevel

Slechts de gevel bleef behouden

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 2 mei 1996
Benaming
Jaar
Naam
Bron
1629
S. Antonis Capelle
Kaart beleg 's-Hertogenbosch 1629
Gevel

Vier nieuwe beelden tegen de gevel van Antoniekapel geplaats

door Petra Dircks

Brabants Dagblad dinsdag 11 december 2007
Oe gotte kèk daor

Anthoniuskapel

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 31 januari 1985
Rijksmonumentenregister

Hinthamerstraat 217, 5211 MN te 's-Hertogenbosch

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
Tekeningen

Sint Anthoniuskapel

H.L. Janssen, Van Bos tot Stad : Opgravingen in 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1983) 92
Verdwenen stadsbeelden

De historische gevel aan de Hinthamerstraat

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 5 februari 1998
Verhalen en legenden I

Het Heilig Vuur

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 17 december 1987
Verhalen en legenden II

Un henneke

door Henny Molhuysen

Brabants Dagblad donderdag 26 mei 1988
Artikelen
?

J.C.A. Hezenmans

De St. Antoniuskapel te 's-Hertogenbosch
Handelingen van het Provinciaal Genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant 1885-1887 (?) 49-60
 
1840

J.A. Coppens

Nieuwe beschrijving van het Bisdom van 's-Hertogenbosch II
('s-Hertogenbosch 1840-1844) 193
 
1870

L.H.C. Schutjens

Geschiedenis van het Bisdom 's-Hertogenbosch IV
(Sint Michielsgestel 1870-1876) 379
 
1886

J.C.A. Hezenmans

De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch en hare geschiedenis
('s-Hertogenbosch 1866) 88
 
1888

J.C.A. Hezenmans

De St. Antoniuskapel te 's-Hertogenbosch
Handelingen van het Provinciaal Genootschap (1888) 49-60
 
1906

J.C.O.

De St. Antoniuskapel te 's-Hertogenbosch
Bulletin van den Nederlandsche oudheidkundige bond 7 (1906) 181-182
 
1910

Sasse van Ysselt

De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch III
('s-Hertogenbosch 1910-1914) 70, 90 e.v.
 
1921

X. Smits

De St. Anthonykapel te 's Hertogenbosch
Buiten (5 februari 1921) 67
 
1985

Henny Molhuysen

Oe gotte kèk daor : Anthoniuskapel
Brabants Dagblad donderdag 31 januari 1985 (foto)
 
1987

Henny Molhuysen

Verhalen en legenden : Het Heilig Vuur
Brabants Dagblad donderdag 17 december 1987 (foto)
 
1988

Henny Molhuysen

Verhalen en legenden : Un henneke
Brabants Dagblad donderdag 26 mei 1988 (foto)
 
1989

Redactie

Sint Anthoniuskapel
Bouwhistorie 's-Hertogenbosch. Jaarverslag '89 (1989) 13
 
1996

Henny Molhuysen

Achter de voorgevel : Slechts de gevel bleef behouden
Brabants Dagblad donderdag 2 mei 1996 (foto)
 
1997

Ruud Kamphoven

Kapel Antoniegaarde hoeft niet weg
Brabants Dagblad zaterdag 15 november 1997 (foto)
 
1998

Henny Molhuysen

Verdwenen stadsbeelden : De historische gevel aan de Hinthamerstraat
Brabants dagblad donderdag 5 februari 1998 (foto)
 
1998

Wim Hagemans

Grote glazen deuren in plaats van dichte deur. 'Onsteltenis' over plan voor Antoniuskapel Den Bosch
Brabants Dagblad vrijdag 4 december 1998 (foto)
 
2000

Jo Hendriks

De Antoniuskapel (en de hen)
KringNieuws 2 (2000) 15-16
 
2002

Ad van Drunen

Sint-Anthoniuskapel
Kloosters en religieus leven ('s-Hertogenbosch 2002) 60-62
 
2007

Petra Dircks

Antonius, Magdalena, Goedele en Maria zijn terug
Brabants Dagblad dinsdag 11 december 2007 (foto)
 
Geschiedenis
1491 De Anthoniusbroederschap (opgericht in 1429) bouwt een nieuwe St. Anthoniuskapel, op het einde van de Hinthamerstraat. De oude kapel wordt ontwijd en ingericht als een burgerwoning.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1640 Het beleg van 1629 hadden veel verwoestingen in de stad aangericht. In 1640 besluit de Antoniusbroederschap hun kapel (die ook veel geleden had) af te breken. De voorgevel laten zij staan.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1700 Van de voormalige Anthoniuskapel is enkel de gevel bewaard. Deze wordt in 1700 eigendom van de stad. Later wordt op deze gevel een torentje gebouwd en worden er de klokken van de voormalige Sint Jacobskerk in gehangen.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
1751 Torentje gebouwd in 1751 naar ontwerp van architect Van Warmond.
Bron: Kloosters, Kronieken en Koormuziek
 
1855 De Sint-Antonie kapel of uurwerkstoren, staande op het Hinthamereinde, onderging eene merkelijke verbetering, doordien zij in 1855 geheel werd opgepleisterd en bijgewerkt in de stijl waarin zij vroeger was opgebouwd, door welken maatregel dat gedeelte der stad en om zoo te zeggen, de geheele Hinthamerstraat eene verfraaijing ondergingen. Hiertoe werd eene som van f 300 besteed.
Bron: Verslag van den toestand der gemeente 's-Hertogenbosch over 1855
 
1910 Onder leiding van H. van Heeswijk, restauratie architect van de Sint Jan, wordt de uit 1491 daterende gevel van de Sint Anthoniuskapel gerestaureerd.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
~~~
Bij de ingrijpende restauratie in 1910-1913 zijn de vier beelden met baldakijnen aangebracht.
Bron: Kloosters, Kronieken en Koormuziek
 
1955 Funderingen opgegraven en ingemeten in 1955.
Bron: Van Bos tot Stad
~~~
Uit het onderzoek bleek dat het een eenbeukige zaalkerk was met inwendig torentje, dakruiter, traptoren en smaller eenbeukig koor met vijfzijdige koorsluiting. De steunberen aan schip en koor doen vermoeden dat er sprake was van stenen gewelven.
Bron: Kloosters, Kronieken en Koormuziek
 
1956 Het bejaardentehuis Anthoniegaarde wordt gebouwd. De vijftiende eeuwse gevel van de voormalige Anthoniuskapel wordt bij de bouw betrokken; er komt een moderne kapel achter.
Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch
 
Kunstafbeeldingen
 

Achter St. Antoniuskapel, z.j.

Hendrik de Laat (1900-1980)
(krijt, gewassen, 35 x 28 cm)
Collectie de Laat, 's-Hertogenbosch

Voorgevel van de voormalige Sint Antoniuskapel, 1840

Hüpsch 1840
(techniek)
Koninklijk Huisarchief
Het Hinthamereinde met de voorgevel van de voormalige Sint Antoniuskapel. Voor de kapel stond de pomp van het Blok die behalve voor de huishoudelijke watervoorziening ook zorgde voor watertoevoer bij de brandbestrijding. De pomp werd daar in het laatste kwart van de 18e eeuw geplaatst. De kapel fungeerde tot 1629 ook als vergaderplaats voor de blokmeesters.
's-Hertogenbosch. De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 88

Gezicht in de Hinthamerstraat met de Sint Antoniuskapel, ca 1860

Vervaardiger: Chr. Schüler delt - Exec. bij G.G. Lange, Darmstadt - F. Foltz sculpt.
Uitgever: G.B. van Goor, te Gouda
Stadsarchief (0000180)
Stadsrekeningen
1607 Kapittel 15.
Toelaag voor het maken van eenen nieuwen altaar in St. Antonius kapel.
Bron: Stads Rekeningen van het jaar 1607-1608. Deel 2, blz 1179
 
1629 Kapittel 21.
De St. Antonius en St. Anna kapellen schoon gemaakt.
Bron: Stads Rekeningen van het jaar 1629-1630. Deel 2, blz 1358
 
Afbeeldingen
  • 10 december 2007
  • 10 december 2007
  • -
Literatuur en bronnenpublicaties

Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 24

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 40, 48

Jan Sanders, Kroniek van Molius (2003) 215

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 185

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 88, 202, 289

n: vermelding in een voetnoot